بسم الله الرحمن الرحیم

تفسیر سوره کافرون

تفسیر مجمع البیان:

جمع بندی:

نویسنده مجمع در تمام بخش های تفسیر به اقوال دیگران و روایات وارد شده در مورد این سوره توجه دارد و سعی دارد با مطرح کردن ابهامات سوره در رفع آنها به پاسخی برسد.  

تفسیر سوره کافرون در مجمع در قالب چند بخش مطرح شده:

1.       در ابتدا مکی و مدنی بودن سوره و تعداد آیات آن به همراه توضیحی در رابطه با اختلاف درباره مکی و مدنی بودن سوره بیان شده است. 

2.      در ادامه روایات فضیلت قرائت این سوره بیان شده است.

3.      بخش بعدی تفسیر سوره است که با بیان ارتباط این سوره با سوره کوثر، شامل چند بخش می‌شود:

a.      بررسی قرائت و اختلاف قرائت در آیات سوره و بیان حجت و دلیل معتبر بر قرائت صحیح

b.      بررسی ادبیات و صرف و نحو سوره و رفع ابهامات نحوی آن

c.       بیان شان نزول این سوره با توجه به روایات وارد شده

d.      بررسی معنی و تفسیر سوره با نقل نکات تفسیری از مفسرین دیگر و تفسیر آیات توسط نویسنده

خلاصه:

·        «وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ» کان الوجه من أعبد و لکنه جاء بما لیطابق ما قبله و ما بعده.

·        نزلت السورة فی نفر من قریش منهم الحارث بن قیس السهمی و العاص ابن أبی وائل و الولید بن المغیرة و الأسود بن عبد یغوث الزهری و الأسود بن المطلب بن أسد و أمیة بن خلف قالوا هلم یا محمد فاتبع دیننا نتبع دینک و نشرکک فی أمرنا کله تعبد آلهتنا سنة و نعبد إلهک سنة.

·        «یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ» یرید قوما معینین لأن الألف و اللام للعهد ؟

·        «لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ» أی لا أعبد آلهتکم التی تعبدونها الیوم و فی هذه الحال «وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ» أی إلهی الذی أعبده الیوم و فی هذه الحال أیضا ؟

·        «وَ لا أَنا عابِدٌ ما عَبَدْتُّمْ» فیما بعد الیوم «وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ» فیما بعد الیوم من الأوقات المستقبلة ؟

·        قیل أیضا فی وجه التکرار إن القرآن نزل بلغة العرب و من عادتهم تکریر الکلام للتأکید و الأفهام ... و قال و هذا أولى المواضع بالتأکید لأن الکافرین أبدوا فی ذلک و أعادوا فکرر سبحانه لیؤکد أیأسهم و حسم أطماعهم بالتکریر.

·        «وَ لا أَنا عابِدٌ ما عَبَدْتُّمْ» أی لا أعبد عبادتکم فیکون ما مصدریة «وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ» أی و ما تعبدون عبادتی على نحو ما ذکرناه فأراد فی الأول المعبود و فی الثانی العبادة فإن قیل أما اختلاف المعبودین فمعلوم فما معنى اختلاف العبادة (قلنا) إنه یعبد الله على وجه الإخلاص و هم یشرکون به فی عبادته فاختلفت العبادتان.

«لَکُمْ دِینُکُمْ وَ لِیَ دِینِ» ذکر فیه وجوه (أحدها) أن معناه لکم جزاء دینکم و لی جزاء دینی فحذف المضاف و أقام المضاف إلیه مقامه (و ثانیها) أن المعنى لکم کفرکم بالله و لی دین التوحید و الإخلاص و هذا و إن کان ظاهره إباحة فإنه وعید و تهدید و مبالغة فی النهی و الزجر کقوله اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ (و ثالثها) أن الدین الجزاء و معناه لکم جزاؤکم و لی جزائی.

تفسیر المیزان:

جمع بندی:

در این تفسیر ابتدا مکی و مدنی بودن و بعد تعداد آیات سوره مطرح شده و در ادامه تفسیر سوره شامل دو بخش بیان و بحث روایی بیان شده است.

در بخش بیان نکات ادبیاتی و معنای لغات سوره و در ادامه مفهوم و مراد از آیات سوره ذکر شده و در کنار آن به نقل قول های دیگران نیز توجه شده و سعی شده که ابهاماتی که در سوره وجود دارد پاسخ مناسبی پیدا کند.

در پایان روایات مربوط به تفسیر و شان نزول سوره در بحث روایی مطرح گشته است.

خلاصه:

·        فیها أمره ص أن یظهر للکفار براءته من دینهم و یخبرهم بامتناعهم من دینه ... فلییأسوا من أی نوع من المداهنة و المساهلة.

·        و اختلفوا فی کون السورة مکیة أو مدنیة، و الظاهر من سیاقها أنها مکیة.

·        قوله تعالى: «قُلْ یا أَیُّهَا الْکافِرُونَ» الظاهر أن هؤلاء قوم معهودون لا کل کافر و یدل على ذلک أمره ص أن یخاطبهم ببراءته من دینهم و امتناعهم من دینه.

·        قوله تعالى: «لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ» الآیة إلى آخر السورة مقول القول، و المراد بماتعبدون الأصنام التی کانوا یعبدونها.

·        و قوله: «لا أَعْبُدُ» نفی استقبالی فإن لا لنفی الاستقبال کما أن ما لنفی الحال، و المعنى لا أعبد أبدا ما تعبدونه الیوم من الأصنام ؟

·        قوله تعالى: «وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ» نفی استقبالی أیضا لعبادتهم ما یعبده ص و هو إخبار عن امتناعهم عن الدخول فی دین التوحید فی مستقبل الأمر.

·        و بانضمام الأمر الذی فی مفتتح الکلام تفید الآیتان إن الله سبحانه أمرنی بالدوام على عبادته و أن أخبرکم أنکم لا تعبدونه أبدا فلا یقع بینی و بینکم اشتراک فی الدین أبدا.؟

·        و کان من حق الکلام أن یقال: و لا أنتم عابدون من أعبد. لکن قیل: ما أعبد لیطابق ما فی قوله: «لا أَعْبُدُ ما تَعْبُدُونَ».

·        قوله تعالى: «وَ لا أَنا عابِدٌ ما عَبَدْتُّمْ وَ لا أَنْتُمْ عابِدُونَ ما أَعْبُدُ» تکرار لمضمون الجملتین السابقتین لزیادة التأکید

·        و قیل: إن ما فی «ما عَبَدْتُّمْ» و «ما أَعْبُدُ» مصدریة لا موصولة و المعنى و لا أنا عابد عبادتکم و لا أنتم عابدون عبادتی أی لا أشارککم و لا تشارکوننی لا فی المعبود و لا فی العبادة فمعبودی هو الله و معبودکم الوثن و عبادتی ما شرعه الله لی و عبادتکم ما ابتدعتموه جهلا و افتراء، و على هذا فالآیتان غیر مسوقتین للتأکید، و لا یخلو من بعد

·        قوله تعالى: «لَکُمْ دِینُکُمْ وَ لِیَ دِینِ» تأکید بحسب المعنى لما تقدم من نفی الاشتراک، و اللام للاختصاص أی دینکم و هو عبادة الأصنام یختص بکم و لا یتعداکم إلی و دینی یختص بی و لا یتعدانی إلیکم

·        و قیل: الدین فی الآیة بمعنى الجزاء و المعنى لکم جزاؤکم و لی جزائی، و قیل: إن هناک مضافا محذوفا و التقدیر لکم جزاء دینکم و لی جزاء دینی، و الوجهان بعیدان عن الفهم.